Een helder 2025 gewenst
We schrijven 31 december 2024. Ik zit boven op zolder deze nieuwjaarsbrief te tikken, terwijl beneden de kerstboom druk staat te flikkeren. Mijn puberkinderen slapen nog. Ze kregen er dit jaar nog eens 5 cm bij. Die opwaartse trend is dan weer omgekeerd evenredig met hun schoolresultaten. Die waren niet top, maar zo relatief ten opzichte van de gebeurtenissen van 2024. Voor het eerst in mijn leven speelt het in mijn hoofd of ik niet beter wat aan zelfcensuur zou doen.
Ik besluit van niet.
Neofascisme aan de macht
Voor het eerst leef ik in een land waar een neofascistische partij aan de macht is. Dat het Vlaams Belang de verkiezingen zou winnen was verwacht. Maar dat het ook effectief deel zou worden van de regering en in heel wat steden de burgemeester zou leveren… dat was begin 2024 nog een onwaarschijnlijk scenario.
Niet overdrijven Koenraad
Heel wat andere progressieve denkers steigeren bij mijn taalgebruik: "Neofascisme is echt de verkeerde stempel, Koenraad". Vlaams Belang nam immers afstand van haar harde kern. Filip Dewinter werd na het Chinaschandaal uit de partij geweerd en Dries Van Langenhove werd veroordeeld wegens racisme.
Het charmeoffensief van Tom van Grieken verleidde finaal de N-VA, en ook de verkiezingsresultaten… die kan je gewoon niet meer negeren. De bocht van N-VA was toch voor velen onverwacht. Maar het perspectief van een onafhankelijk Vlaanderen is voor het eerst niet meer utopisch. Verleidelijk. Het "stille midden" vindt dat je het een kans moet geven.
Er moet iets radicaal gebeuren
Het heersende gevoel is ook dat er iets radicaal dient te gebeuren. Het voorbije jaar escaleerde het conflict in het Midden-Oosten tot een volledige oorlog waarbij ook heel wat Europese landen betrokken zijn. In veel andere Europese landen kwamen extreemrechtse partijen aan de macht. De conflicten aan de Europese grenzen namen toe. Rusland voert nog steeds oorlog in Oekraïne en Moldavië. Polen en Roemenië zijn zwaar teleurgesteld in de onmacht van het Europese project, ooit opgericht om vrede te verzekeren.
Aan de grenzen pogen we ondertussen met geweld de vluchtelingenstroom tegen te houden die op gang kwam na de verdere escalatie van de oorlog. De verhalen van de slachtoffers zijn mensonterend. Maar vooral de passiviteit én de reflex tot zelfbehoud van de middenklasse stemt me ongelukkig.
2024 was geen topjaar voor wie droomt van een betere wereld. In mijn nieuwjaarsbrief wens ik mijn lezers opheldering: klaarheid over waarover dit gaat en wat ons te doen staat.
Een activerend 2026 gewenst
We schrijven 31 december 2025. Ik zit opnieuw boven op zolder een nieuwjaarsbrief te tikken. De kerstboom flikkert. De pubers slapen. Hun groei is gestopt, de puntendaling niet. Maar ik ben vooral trots op de jeugd van vandaag. Zij waren de eersten die op straat kwamen, terwijl veel van de organisaties waar S&L voor werkt nog aan het wikken, wegen en plannen waren. Een deel van het middenveld besloot ook aan zelfcensuur te doen nu we voor het eerst een extreemrechtse minister van cultuur, jeugd en sociaal-cultureel-werk hebben.
Niet de besparingen waren de trigger, wel het geweld
Het waren niet de besparingen in die sectoren die jongeren aanzetten tot protest. Ook de aangepaste decreten, die het moeilijk maken voor minderheidsorganisaties om zich te organiseren, waren niet de drijfveer. Wat wel de trigger was: voor velen werd duidelijk dat Vlaams Belang dan toch niet zo onschuldig was als het zich voordeed.
Hun regeringsdeelname gaf heel wat obscure, racistische en vaak ook wel gewelddadige organisaties vrij spel. Schild en Vrienden veranderde van naam, ontving subsidies en ging over van "keyboard warriorism" naar intimidatie en geweld in het echte leven tegen maatschappelijke leiders met een andere huidskleur of geloof, én tegen personen uit de LGBTIQ+-gemeenschap.
Luiaards, profiteurs en terroristen
En dan het discours. In het hernieuwde zwartepietendebat gebruikten heel wat regeringsleiders en burgemeesters het N-woord. Maar vaak was hun poging om een cultuur van angst voor mensen met een migratieachtergrond te installeren veel subtieler: door minderheidsgroepen te bestempelen als "luiaards, profiteurs en terroristen". Het was de haat in hun taal en ogen die jongeren naar het verzet dreef. Het was ook het jaar waarin bij zoveel mensen de racistische stoppen nog nooit zo ver doorsloegen en er door een lone wolf dodelijk geweld op mensen van kleur werd ondernomen.
Dit was de trigger voor het eerste verzet.
Veel werkgevers zijn blij met Vlaams Belang
Openbarend was ook hoe snel veel werkgevers en hun organisaties het Vlaams Belang omarmden. Voor de verkiezingen presenteerde Vlaams Belang zich als de grootste verdediger van de index, een unieke wetgeving ter bescherming van de koopkracht en dus sociale positie.
Maar toen de inflatie sterk steeg door de uitbreiding van de oorlog én het nieuwe gewapend conflict tussen China en Taiwan, gesteund door de VS, besloot de regering de index af te schaffen. De vakbonden organiseerden niet enkel de ene na de andere algemene staking, maar slaagden er ook in met heel wat andere creatieve actiemethoden, soms zelfs grappig, het land plat te leggen.
Dit was de trigger voor het tweede verzet.
Prille hoop
2025 was een jaar van prille hoop. Een jaar waarbij helder werd wie aan welke kant staat. Bij S&L zagen we een enorme toename van vragen naar ons in 2024 nog obscure aanbod: "Organising - hoe organiseer je grote groepen mensen tot actie" en "Campagnestrategie - hoe bouw je macht op". Voor 2026 wens ik mijn lezers de kracht om grote groepen mensen te activeren.
Een revolutionair 2027 gewenst
We schrijven 31 december 2026. Niet op zolder. De kerstboom in de gevangenis op de Nieuwe Wandeling in Gent flikkert niet. Mijn pubers zijn vroeg opgestaan om spandoeken te schilderen. Om die punten geef ik ondertussen geen moer meer. Net zoals vele anderen die hun nek uitstaken en protesteerden in 2026, werd ik gearresteerd. Het voorbije jaar leerden mijn pubers vooral buiten de schooluren waarover de wereld gaat en hoe ze hun leven en dat van anderen kunnen vormgeven.
Geen subsidies, wel arrestaties
Het middenveld van vandaag ziet er helemaal anders uit dan dat van 2023. Na het verzet dat veel organisaties voerden in 2026 werd op snel tempo nieuwe wetgeving doorgevoerd. Het is het eerste jaar dat heel wat milieuorganisaties, vakbonden, de antiracistische beweging, de LGBTIQ+ organisaties, radicale vrouwenorganisaties en de sector voor internationale solidariteit het zonder subsidies moeten doen. Het is ook het eerste jaar waarop volgens de nieuwe wet proteststemmen uit het middenveld gearresteerd kunnen worden en journalistieke vrijheid sterk wordt beperkt.
Nieuwe grote bewegingen
2026 was ook het jaar waarop vele nieuwe organisatievormen ontstonden en grote groepen mensen "uit het midden" tegen de extreemrechtse regering in actie kwamen. Een ongeziene en groeiende beweging die volop intern experimenteert om democratische besluitvorming te organiseren met grote groepen. Een ongeziene beweging die extern innoveert met campagnestrategieën en actietactieken die tegelijk ongehoorzaam én massaal zijn. Maar 2026 was ook een periode van ongelooflijke repressie.
Niet alle, maar heel wat werkgevers en hun organisaties roepen vooral op tot kalmte en sereniteit zodat de economie niet verder instabiel wordt: "want als de productie stilvalt raakt ons dat allemaal". Zelden in de geschiedenis is zo duidelijk wie aan welke kant staat.
Deportatie
Toen voorbije maanden het masterplan van Europese extreemrechtse regeringsleiders bekend geraakte om massaal in te zetten op de deportatie van mensen met een migratieachtergrond richting "land van oorsprong" werd de chaos compleet. De ware aard van het Vlaams Belang en de vele extreemrechtse groepen in Europa blijkt nog lelijker dan gedacht.
Hoop op verandering is nog nooit zo groot geweest
Vanuit de Nieuwe Wandeling in Gent schrijf ik vandaag mijn nieuwjaarsbrief. Dat het pijn doet om deze dagen niet met mijn gezin te kunnen doorbrengen. Maar ook dat mijn hoop op verandering nog nooit zo groot is geweest. Ik schrijf dat elke nieuwe samenleving gebaard wordt uit de chaos van tegenstellingen die de basis vormen van de oude tegenstellingen. Maar ook dat de mate van vooruitgang in die nieuwe samenleving bepaald zal worden door de organisatiekracht, het lef en de liefde van de leiding van de bewegingen die deze samenleving willen realiseren.
Duidelijk is dat de oude machten met repressie, geweld en oorlog het status quo zullen verdedigen. En dat ik jullie voor 2027 dan ook een revolutionair jaar te wensen heb.
Laatste woord: voorbereiden in 2024
Misschien is deze driedubbele dystopische nieuwjaarsbrief er voor jou over. Want… zo'n vaart zal het toch niet lopen, Koenraad? Hopelijk niet.
Dystopisch of realistisch?
En toch is wat ik hierboven schrijf een realistisch scenario. Meer nog, voor heel wat landen ter wereld is het al realiteit. Wanneer je in Rusland of China woont bijvoorbeeld. Wie beweert dat dit "bij ons" niet kan gebeuren… heeft niet goed opgelet in de geschiedenisles. En wie aandachtig leest, ontdekt in mijn brief heel wat urgenties die vandaag de dag al zichtbaar zijn.
Ik hoop ook dat je goed leest dat zelfs uit barre tijden vol pijn en menselijk leed, de kiem van een nieuwe en betere samenleving kan ontstaan. Meer nog: de zweep van de repressie is vaak de grootste kracht voor verandering.
Niet lijdend, maar leidend
Dat betekent niet dat je 2024 dan maar lijdend hebt te ondergaan. 2024 is een jaar waarin je je kan voorbereiden, het jaar waar je de strategie van je organisatie en beweging kan bouwen. Het scenario van hierboven is gelukkig niet het enige. Houd daarom in je strategie rekening met verschillende scenario's, maar jammer genoeg ook met dat van hierboven.
Organising en campaigning
Het valt mij telkens op dat in West-Europa, anders dan in de VS, voorbije decennia ook een enorme ervaring verloren is gegaan bij middenveldorganisaties en sociale bewegingen. 2024 is ook het jaar waarop je jou bij mijn collega's van S&L hebt bij te scholen in "Organising" en "Campagnestrategie en actietactieken".
Omarm je angst als leider
Ik kan ook begrijpen dat mijn dystopische nieuwjaarsbrief jou angstig doet voelen. Ook ik voel die soms. Leiderschap is ook erkenning geven aan wat je voelt én tegelijkertijd je niet laten overweldigen door die gevoelens. Wil je daar aan werken? Volg dan één van onze leiderschapstrainingen.
Een jaar om je voor te bereiden
2024 wordt vast en zeker een spannend jaar. Een jaar dat heel erg bepalend zal zijn voor de politieke, sociale en economische toekomst van Europa. Anders dan in mijn nieuwjaarsbrief is de toekomst gelukkig ook nog niet geschreven.
Het is verleidelijk om in 2024 gewoon door te doen. Kop in het zand. Business as usual. Dat is niet wat ik jou aanraad. Wel: bereid je voor. Bouw je strategie rekening houdende met de verschillende scenario's. En vooral: experimenteer met nieuwe vormen van activeren en organiseren van burgers. Test actievormen uit en doe eens iets anders dan je klassieke sensibiliseringscampagne. Leer bij en bouw macht op. Versterk je skills als leider.
Een gelukkig 2024 gewenst.
“You can only come to the morning through the shadows.”
Koenraad
