Deze zomer verdiepte ik me in het idee dankzij het boek ‘Rechten voor de Natuur’ van Jessica den Outer, een Nederlandse juriste en activiste die al enkele jaren nationaal en internationaal het thema op de kaart zet. Zij biedt een toegankelijk overzicht van de verschillende manieren waarop rechten voor de natuur over de wereld heen ingang vinden: een rivier in Nieuw-Zeeland, het regenwoud in Colombia, dé natuur in zijn volledigheid in de grondwet van Ecuador...
Hoewel het thema al vele decennia leeft en onder juristen druk becommentarieerd wordt, is dit bij mijn weten het eerste niet-juridische, Nederlandstalige overzichtswerk. Het slaagt er in om de complexiteit en gelaagdheid van het idee scherp te duiden én een inspirerend overzicht voorbeelden te geven. den Outer spendeert daarbij veel aandacht aan de campagnes, bewegingen, juridische en andere strijd die de implementatie van het idee vaak voorafgaat. Wat het boek ons leert is om te blijven uitdagen. Om baanbrekende ideeën te omarmen als mogelijk en valabel, zolang er maar voldoende mensen in geloven en er op de juiste manier rond gemobiliseerd en gecommuniceerd wordt. De resultaten volgen.
Even een stapje terug. De natuur heeft toch al rechten? Ja, daar bestaan verschillende mechanismen voor. We denken aan beschermingsstatuten voor specifieke gebieden, vergunningsvoorwaarden, uitzonderingen op het eigendomsrecht... Rechten voor de Natuur gaat een stap verder: het kent aan alle onderdelen van de natuur het inherente recht toe om beschermd te worden en op gelijke voet te staan met menselijke belangen. Om evenveel waarde te hebben als economische en culturele ontwikkeling. Het is ook het recht om er te zijn en zichzelf in alle rust en zonder interventie te ontwikkelen of te herstellen. Het maakt van een boom een burger.
In het begin werd er op dat idee met gelach gereageerd, maar vijftig jaar na het eerste voorzichtige artikel zie je de ene implementatie na de andere. Rechten voor de natuur prikkelt en spreekt tot onze verbeelding. En vooral: mensen kunnen en willen zich mobiliseren rond het thema. Dat bewijst het (voorlopig?) enige Europese voorbeeld.
De ‘Mar Menor’ is een lagune in de provincie Murcia die ondanks verschillende beschermingsmechanismen was uitgedraaid tot een groene, onleefbare soep. Na een creatieve mobilisatiecampagne met onder meer een menselijke ketting van 73 kilometer lang, verzamelden activisten maar liefst 639.826 handtekeningen. Het Spaanse parlement moest zich uitspreken over rechtspersoonlijkheid voor ‘Mar Menor’. Het voorstel haalde het en wordt nu verder uitgewerkt. De lagune zal concreet in de toekomst zelf actie kunnen ondernemen, via vertegenwoordigers, om de verantwoordelijken van vervuiling en verlies aan biodiversiteit aan te spreken.
Er zijn nog heel wat juridische kwesties en praktische vragen over de implementatie van rechten voor de natuur. Maar wat het concept waardevol maakt is de paradigmashift die het voorstelt. Van een samenleving waar de mens centraal staat naar een samenleving waar de natuur centraal staat, of tenminste mens en natuur in symbiose leven.
Dat betekent dat we ook opnieuw moeten leren luisteren naar wat de natuur ons te vertellen heeft. Dat kunnen we exploreren via kunst, maar ook door de stem van de natuur te implementeren in onze werkomgeving, bijvoorbeeld via onze governance-en organisatiestructuren. Hoezo dan, denken jullie?
Een interessant voorbeeld om dat idee snel tastbaar te maken is het ‘zoöp’ project. Zoöp wil een lerend netwerk uitbouwen van organisaties of bedrijven die ‘niet-menselijke entiteiten’ een volwaardige plek geven in hun bestuurs- en directieraden. De zoöp-beweging voorziet hiervoor opgeleide afgevaardigden. Deze persoon begint met bedrijf of organisatie een nulmeting en leerproces: welke van onze structuren en processen hebben nefaste gevolgen voor flora en fauna en hoe kunnen we deze omkeren? Een interessante oefening die leidt tot zeer concrete resultaten en de relatie tussen mens en natuur in evenwicht brengt. Zo ontstaat een bottom-up beweging die regeneratie voedt.
Zet dit artikel iets in gang? Bijvoorbeeld vragen over succesvolle campagnestrategieën rond klimaat of andere thema’s, vragen over generatieve governance- en organisatiestructuren... . Ik hoor graag wat we voor jou kunnen betekenen.
