05/04/2021
 - 
Door 

De strategie van De Mol

Mollenstrategie: wat is het en werkt het ook voor sociale organisaties die iets willen veranderen?
Koenraad Depauw
Complexe strategische plannen
Strategieën voor systemische verandering
Invloed opbouwen en uitoefenen
Stel gerust je vraag
Koenraad Depauw
Complexe strategische plannen
Strategieën voor systemische verandering
Invloed opbouwen en uitoefenen
Stel gerust je vraag

Elke zondag kijken Jolan, Ana, Katrijn en ik naar De Mol. En denk ik even aan die mol in mijn leven. Het voelde vies. Zijn naam was Philip. Denken we. Het waren de hoogdagen van de andersglobaliseringsbeweging.

Straten in brand

Ik ging tijdens mijn eerste jaar aan de universiteit niet meer naar de les want de wereld was in volle verandering. Dat voelde ik door heel mijn lijf. Ik had in Genua het traangas getrotseerd en de straten zien branden. Ik had de solidariteit van een massabeweging gevoeld: Honderdduizenden mensen die de G8-top zouden verhinderden. Dat was vriendschap.

Philip

En dan was daar Philip. Philip was een jonge dertiger toen hij actief werd bij “Internationaal Verzet”. Hij was wat ouder dan ons, maar was even bereid om de wereld te veranderen. Hij kwam naar alle vergaderingen, ging daarna mee op café en kwam geregeld bij me thuis op het terras zitten voor een babbeltje. Een fijne man. Het duurde een jaar voor we doorhadden dat Philip niet echt Philip was. Plots was hij verdwenen. Hij was een mol.

Philip werkte vermoedelijk voor de staatsveiligheid. Toen onze blikken 15 jaar later in de cinéma elkaar kruisten wist ik het zeker.

Voor mij voelde het vies. Philip had zijn job als mol zeer goed uitgevoerd. Hij was mijn leven binnengedrongen en had daarmee een schat van informatie kunnen verzamelen over wie, wat, wanneer. Hij had op cruciale momenten invloed gehad op onze tactiek en strategie. En Philip had ook snel door dat we niet Al Qaida waren maar vooral heel schattig.

Mollenwerk als sociale veranderingsstrategie

Niet alleen de staat gebruikt “Mollenwerk” om invloed uit te oefenen.

Ook heel wat progressieve bewegingen pasten ooit de strategie van de mol toe om hun doel te bereiken. Zo gingen progressieve jongeren in de jaren 70 na hun cum laude op de universiteit in de fabriek werken om er zich 10 jaar later te ontpoppen als stakingsleider. Of beslisten activisten van nieuwe sociale bewegingen om zich als mol binnen oude sociale bewegingen als de vakbond naar boven te werken.

Maar ook in het werk bij S&L komen we heel vaak “mollen” tegen in raden van bestuur van onze klanten: Mensen die deel uitmaken van het ene organisatiesysteem om stiekem een andere organisatie te versterken.

Op het eerste zicht lijkt een mollenstrategie aantrekkelijk. Maar wat doet een mol eigenlijk?

  • Hij verzamelt informatie over het systeem waarbinnen hij opereert en geeft het door aan een derde belanghebbende.
  • Hij klimt naar de top in een poging zijn macht en invloed te maximaliseren
  • Op cruciale momenten beïnvloedt hij de richting en de alledaagse tactiek zodat de derde belanghebbende er een voordeel uit haalt.

De mol wordt altijd ontmaskerd

Of niet. Sommige mollen blijven onder de grond maar geraken vast in hun nieuwe positie. Ze vergeten als het ware dat ze een mol zijn, komen in een soort gewetensnood en hebben geen nut meer.

Maar bijna steeds wordt een goede mol ontmaskerd. Omdat hij opvalt qua skills en zijn nek uitsteekt. Omdat er informatie is gelekt die enkel hij heeft. Of omdat de mol een soort van emotionele afstand behoudt om zijn mollenwerk vol te houden.

Waarom een sociale beweging beter geen Mollenstrategie toepast

Wat als we als milieubeweging zouden infiltreren in de olie-industrie? Wat als je als zwarte burger bij de politie zou gaan? Op het eerste zicht lijkt Mollenwerk een slimme strategie om “het systeem van binnenuit te veranderen”.

Maar dat is het niet. Want de schade van een mollenstrategie is altijd groter dan de winst:

  • Een mollenstrategie kan alleen maar werken in een gesloten en top-down organisatie. Want de mollen hebben bescherming nodig over hun identiteit en echte  intenties. Organisaties die starten met een mollenstrategie eindigen altijd als een ondemocratische structuur met een bureaucratische leiding.
  • Een mollenstrategie staat jarenlang échte samenwerking in de weg. Organisaties en mensen die ooit het slachtoffer zijn van een mollenstrategie zullen een cultuur van achterdocht ontwikkelen en uiteindelijk achter elke uitgereikte hand mollenwerk zien. Dat maakt het hen erg moeilijk om mensen en organisaties in een samenwerking te vertrouwen.
  • Mollenwerk is zonde van talent. Want als mol wordt steeds iemand met grote competenties en emotionele kracht en intelligentie geselecteerd. Echt mollenwerk is zeer belastend. De kans dat een mol zonder emotionele of sociale schade uit zijn rol kan stappen is klein, behalve in een spelprogramma. Dat talent had een sociale beweging ook voor andere doeleinden kunnen inzetten.

Transparantie als basisconditie voor change

Wil je echte verandering? Dan is transparantie een noodzakelijke voorwaarde. Wil je zonder formele macht invloed krijgen? Wees dan transparant over wie je bent. Verstop je echte intenties niet. Wees open. Integer. En authentiek.

Wil dat zeggen dat je een systeem niet van binnenuit kan veranderen? Dat niet. Maar ook dan is transparantie de beste optie. Je mag daarbij zeker tactisch zijn. Laat je dan altijd omringen door een groep mensen die je steunen en zorg minstens voor een klein en diep draagvlak in de organisatie . Bepaal zself de timing over wat je wanneer aan wie communiceert. Je hoeft niet altijd en tegen iedereen tegelijk een open boek te zijn. Maar verstop je ook niet. En lieg zeker niet, want dan verlies je jouw geloofwaardigheid.

Kortom: De Mol is een zalig TV-programma, maar als veranderingsstrategie niet aan te raden!

PS: Volgens mij is het Katrien

Een maandelijkse dosis inspiratie in jouw mailbox?

Een maandelijkse dosis inspiratie in jouw mailbox?

Iedere maand bezorgen we inspiratie bij jou. Tips en inzichten waar elke organisatie van kan leren. Heb je vragen over strategie (met impact), communicatie, marketing, fondsenwerving of teamontwikkeling? Onze nieuwsbrief zal je telkens een beetje wijzer maken wanneer je hem leest.
Schrijf je hier in voor onze nieuwsbrief.