Wat als?

Party! De dag van de coöperaties

Op 1 juli viert de coöperatieve beweging de jaarlijkse Internationale Dag van de Coöperaties. Onder het motto Coöperaties voor duurzame ontwikkeling highlight’en ze de coöperatieve manier van werken, geïnspireerd door de coöperatieve waarden en principes.

En hoe ze vaak ontstaan zijn om een groter maatschappelijk probleem te bestrijden…

De voorbije 5 jaar passeerden bij S&L tientallen coöperaties de revue. Het deed ons nadenken over eigenaarschap, over de zoektocht naar op maat structuren en governance die echt ondersteunend zijn aan de impactstrategie ... and still exploring.

Een Britse uitvinding, met ups en downs

‘Samen Sterker’, dat is de kern van een Coöperatie. Door de krachten te bundelen en samen te ondernemen kunnen leden van een Coöperatie meer bereiken dan ieder voor zich. Waardecreatie dus: voor de leden, voor een sector, voor de maatschappij.

Coöperaties waren in de 18de eeuw een antwoord op de industriële revolutie in Engeland. In Gent groeiden niet veel later de Vrije Bakkers uit tot de Vooruit, op het platteland creëerden boeren mechanismen om werktuigen of grondstoffen te kopen en hun prijsmacht te verhogen. 

Over Coöperaties zijn er al genoeg boeken geschreven, toch blijft het een geschiedenis van ups en downs. 
Internationaal zijn vandaag de dag de Zwitserse giga supermarkt-coöperaties Coop en Migros of het Spaanse Mondragon de meest genoemde voorbeelden.

In België creëerde de sprong van NewB een hoopvolle UP, niet veel later gevolgd door een DOWN. Ook de oprichting van SeaCoop als orgelpunt voor 33 Belgische burgercoöperaties voor hernieuwbare energie lijkt een frappante UP richting Burgerwind op zee.

Een nieuwe 'up'?

Over Coöperaties zijn er al genoeg boeken geschreven, toch blijft het een geschiedenis van ups en downs. Veel progressieven noemen ze het antwoord op het financieel kapitalisme. Tijd voor een nieuwe ‘up’? 

Want Coöperatieve ondernemingen zijn crisisbestendiger, goed verankerd in de lokale economie, verdelen beter de welvaart, creëren met hogere zekerheid waardevolle jobs, produceren efficiënter en bestaan doorgaans veel langer dan een klassiek bedrijf. Bovendien vullen ze de gaten van het marktfalen en zijn ze vaak ontstaan om een groter maatschappelijk probleem te bestrijden.

Een nieuw soort wereldverbeteraar

Bij S&L staan we op de eerste rij voor een bijzondere kentering in de economie. Impact ondernemers, Sociale ondernemers en missiegedreven Kantelaars beginnen de bestaande economische macht uit te dagen. Aan versneld tempo ontwikkelen ze disruptieve economische alternatieven. Vaak als Coöperatie, maar vaak ook niet. 

Impactondernemers zijn een nieuw soort wereldverbeteraar die zeer complementair zijn met sociale organisaties om de bestaande economische machten (incl. de overheid) te kietelen of grofweg tegen de schenen te schoppen.

WAT ALS elk bedrijf een coöperatie was?

Maar waarom zijn er dan niet meer Coöperaties? Laten we de vraag eens omdraaien: WAT ALS elk bedrijf een Coöperatie was? Waar doelmaximalisatie overal boven winstmaximalisatie staat, waar eigenaarschap hand in hand gaat met democratisch bestuur.  

Dat de wereld er anders uit zou zien is evident. Maar ik merk dat ik vooral blijf hangen bij de vraag waarom het niet zo is. Waarom is niet elk bedrijf een Coöperatie? 

>> Ik zie 3 grote vooroordelen of valkuilen die aan de basis liggen. Ik noem ze vooroordelen omdat voor elk van de 3 het weldegelijk anders kan: 

1. Trage groei?

   Een coöperatie is er net op gericht te voorzien in gemeenschappelijke behoeftes van leden/vennoten. En als die ultieme behoefte een strategie van snelle groei is, hoeft mijn inziens niets dat in de weg te staan. Het zit ‘m soms eerder in een taboe op groei zoals ik hier in mijn ode aan groeiers al schreef. Het taboe blijft zelfs overeind wanneer het over groei gaat die er op gericht is om iets wezenlijks te veranderen aan de wereld. Dat zijn ongewilde bijwerkingen van stellingen van de anti-groei beweging die vaak wordt opgevoerd... Zelfs al is het deze goeie groei die ons in-the-end net binnen de Donut moet houden. 

   Doelmaximalisatie staat altijd voor winstmaximalisatie, maar winst(gevendheid) is dan weer een uitgelezen middel voor doelmaximalisatie. Op die nagel blijf ik kloppen.
    

2. Afgemeten mede-eigenaarschap

   Mede-eigenaarschap is zowel een gigantische kracht als een gigantische uitdaging van Coöperaties. Als kinderen van het neoliberaal model zijn we allemaal in min of meerdere mate besmet om een soort van apothekersrekening te maken tussen geven en nemen. Vooral financieel. En door een ontembare dwang om te vergelijken en het gras aan de overkant als overdreven groen te aanzien. Dat zijn allicht vrij ongeneeslijke ziektes waarvoor ook ik niet gevaccineerd kan worden…  
    
   "Voel ik me wel voldoende gewaardeerd?" "Is de financiële vergoeding wel voldoende?" "Kan ik elders niet meer verdienen?" 

   Om deze tweede valkuil te overwinnen zit er niets anders op dan binnen de coöperatie dit als thema (héél) bespreekbaar te maken. En tijd nemen om samen het breder plaatje voor ogen te houden. Over centen en evenwichten. Over de korte en de lange termijn. Verwacht dus vooral niet dat dit vanzelf zal gaan.
    

3. Oeverloos overleg? En da's dan zonder baas?

   Als coöperant deel je samen in de risico’s, de lusten en de lasten. Maar de meeste coöperaties zijn bij uitstek ondernemingen waarvan mensen samen eigenaar zijn en die ze democratisch controleren. De meeste coöperaties gaan op zoek naar gelijkwaardigheid, een deep democracy besluitvorming, soms ook zelfsturing. Maar om als onderneming echt performant te zijn, heb je tegelijk te bouwen aan efficiëntie en ondernemerschap. Met duidelijke rollen en mandaten. En ja, soms met een ‘baas’. De structuur moet vooral op maat zijn van de coöperatie en haar mensen. Er is geen one-size-fits-all oplossing. 

   Oeverloos overleggen is dus gewoon geen optie. Maar hoe verzoen je al deze aspecten? Wel door te bouwen aan een cultuur van vertrouwen en een grote betrokkenheid. Maar die komen te voet en gaan te paard… 

   Wat vaak helpt is een zeer duidelijke impactstrategie. Wanneer de strategie helder is, is het zelfsturend vermogen van elke medewerker gewoonweg véél groter. Bye bye oeverloos overleg.

Dus ... wat als jouw onderneming een coöperatie was?

Reflecteer even: 

• Zou je het roer radicaal durven omgooien?
• Zou je de 3 valkuilen de baas kunnen?
• Zou het helpen om je strategie beter te realiseren?
• Verlang je naar meer gedeeld leiderschap?

Als je 4 keer ‘JA’ dacht, dan weet je dat je iets te doen hebt.

Slapende coöperaties

En dan is er nog een geval apart. Er zijn best veel Impactondernemingen die ooit begonnen zijn als Coöperatie. Maar waar het concept nooit goed is ingebed in de strategie. Zij zijn vaak nog een coöperatie (een CV), maar plukken er de potentiële voordelen niet van.  

Bestudeer waar het fout liep, en stel dezelfde 4 reflectievragen.

Van coöperatieve beweging tot steward ownership

Samen met veel partners en koepels trekken we bij Strategies and Leaders mee aan de kar van de Coöperatieve beweging in België. Ook internationaal is er wel wat in beweging. Zo wint het begrip van Steward Ownership aan terrein. In oktober 2022 lanceerden we met S&L deze oplossing ook in België.

Steward-ownership is nog een alternatief model voor eigenaarschap. Wereldwijd in opmars en een veelbelovend model voor impactondernemers om impact te maken in de Roaring Twenties… Steward-Ownership slaagt erin om missie, onafhankelijkheid en zelfbestuur permanent vast te leggen in het juridisch DNA. Een concept waarbij winstmaximalisatie automatisch overgaat in het willen maken van zoveel mogelijk positieve impact.

Op zich zijn er zeer veel parallellen te trekken met een Coöperatie, maar bij Steward Ownership worden de aandelen met stemrecht nog explicieter losgekoppeld van de aandelen met Economisch recht. Klinkt ingewikkeld, maar het zorgt voor een stabiele onderneming en enorme missiegerichtheid. In goede en slechte tijden.

Nieuw jasje?

Mss kan een ‘nieuwe’ hippe term als ‘Steward Ownership’ een antwoord bieden op de vooroordelen t.o.v. de coöperatie. Dezelfde visie, een nieuw jasje? Als het kan helpen om Missiegedreven bedrijven, impactondernemers en Kantelaars nog meer te laten floreren…Graag! 

Meer weten? 
Hier en daar kan je terecht

PS: De pure burgercoöperatie laat ik vandaag wat buiten beschouwingen. Daarvoor zijn er – naast veel gelijkenissen – ook wel enkele duidelijke verschillen.